Grove den onder druk: Klimaat, Bodem en Bosbeheer

Initiatiefnemers

Studenten: Eva Post, Dani van Vliet, Sjoerd Rondeel en Jochem Veldhuis. Begeleiders: Linar Akhemtzyanov en Juriaan Zandvliet. Opdrachtgever: Ute Sass- Klaassen, lectoraat Duurzaam Bosbeheer

Locatie

Veluwezoom en Hof te Dieren, Nederland Strabrechtse Heide, nabij Someren (Noord-Brabant). Dierensche Hoogte, nabij Dieren.

Jaar van realisatie

2024-2025

Omschrijving

De grove den, de meest voorkomende boomsoort in Nederlandse bossen, staat onder druk door droogte en stikstofdepositie. Vier studentenprojecten onderzochten de groei, vitaliteit en veerkracht van de grove den om beter inzicht te krijgen in beheer van grove dennenbossen, zowel in monoculturen als in gemengde bossen. In alle vier de projecten is langjarige groeidata verzameld door gebruik te maken van jaarringonderzoek. Er is onderzoek gedaan naar 1) de vitaliteit en sterfte van grove den in relatie tot klimaat; 2) hoe bosstructuurvariabelen de veerkracht van de bomen beïnvloeden; 3) hoe bemesting met steenmeel kan bijdragen aan groei en herstel van de bomen in tijden van stress; 4) de invloed van ondergroei in een uitkapbeheersysteem op de vitaliteit van de dennen.

Resultaten en conclusie

Sterfte en groei

Vitaliteitsverlies bij de grove den gaat vaak samen met minder stamgroei, wat een vroege waarschuwing voor stress is. Vooral droogte werd als een belangrijke oorzaak van deze afname geïdentificeerd, met een duidelijk merkbare achteruitgang in de groei na de droogte van 1996. Dode bomen vertoonden lagere groeicijfers in vergelijking met levende bomen (figuur 1), wat de noodzaak voor het monitoren van groeitrends onderstreept. Deze trends kunnen als hulpmiddel dienen voor het vroegtijdig detecteren van vitaliteitsverlies, wat essentieel is voor aanpassingsstrategieën in het bosbeheer.

Fig 1. Relatieve groei in het afgelopen decennium van 20 levende (groen) en 17 recentelijk gestorven (oranje) grove dennen. Dode bomen vertonen een significante afname in groei die ongeveer 7,5 jaar voor het sterven van de boom begint.

Invloed van bosstructuur

Een ander opvallend resultaat was de invloed van de bosstructuur op de veerkracht van de bomen tegen droogte. Het onderzoek wees uit dat bomen die in de nabijheid van andere soorten, zoals eiken (Quercus spp.), stonden, een hogere droogtebestendigheid vertoonden. Boomsoorten met verschillende wortelsystemen concurreren minder en vergroten zo de droogtebestendigheid. Verrassend genoeg werd echter ook geconstateerd dat bomen met een grotere diameter een lagere veerkracht hadden, wat vragen oproept over de effectiviteit van traditionele dunningspraktijken die grotere bomen bevoordelen.

Steenmeel verhoogt veerkracht

Verder werd onderzocht of steenmeelbemesting, een maatregel die mogelijk de bodemkwaliteit kan verbeteren, invloed had op de groei en veerkracht van grove dennen. De resultaten toonden een significant verschil in groeisnelheid tussen de plots waar steenmeel was toegepast en de controleplots. De bomen in de steenmeelplots hadden een hogere jaarlijkse aanwas en vertoonden ook een grotere veerkracht tijdens droogteperioden. Dit wijst erop dat steenmeelbemesting mogelijk de vitaliteit van grove den kan verbeteren door de bodemkwaliteit te herstellen, vooral in gebieden die getroffen worden door stikstofdepositie en bodemverzuring.

Fig. 2: Vergelijking aanwas in cm² per jaar na steenmeelbemesting in 2018 tussen het behandelde plot (paars; SOS plot; 10 ton steenmeel ha^-1) en het controle plot (oranje; SOM plot). De aanwas in het behandelde plot is significant hoger dan die in het controleplot. Note: De aanwas is bij de start van het experiment ook al hoger in SOS plot.

Uitkap geschikt voor grove den?

Het onderzoek liet zien dat grove dennen in gemengde bossen beter bestand zijn tegen droogte dan in monoculturen. De combinatie van verschillende boomsoorten blijkt de concurrentie te verminderen en zorgt voor stabielere groeiomstandigheden, wat gunstig is voor de veerkracht van de bomen. Dit wijst op de potentie van gemengde opstanden in uitkapsystemen als onderdeel van toekomstig bosbeheer.

Klimaatwinst

Het monitoren van vitaliteitsverlies en het vroegtijdig detecteren van droogtestress kunnen helpen om gerichte maatregelen te nemen die de veerkracht van bossen verhogen. Dit draagt niet alleen bij aan het behoud van biodiversiteit, maar ook aan het behoud van koolstofopslag in de bossen. Bossen die beter bestand zijn tegen droogte kunnen langer koolstof vastleggen, wat bijdraagt aan klimaatmitigatie. Het combineren van functionele diversiteit in bossen, het herstellen van bodemgezondheid door bijvoorbeeld het strooien van steenmeel, en het toepassen van een uitkapbeheersysteem met gemengde opstanden kan ervoor zorgen dat bossen beter bestand zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering. Deze aanpak helpt bossen weerbaarder te maken tegen klimaatverandering en draagt bij aan duurzaam bosbeheer.

Meer informatie  

1. Studentenproject Van Hall Larenstein – Eva Jemima Post 2025. Vitality and Mortality in Scots Pine (Pinus sylvestris L.)
2. Studentenproject Van Hall Larenstein – Dani van Vliet 2025. How Tree-Level Structural Variables Affect the Resilience of Pinus sylvestris to Climatic Drought
3. Studentenproject Van Hall Larenstein – Sjoerd Rondeel 2025. De invloed van steenmeelbemesting op de groei van Pinus Sylvestris
4. Studentenproject Van Hall Larenstein – Jochem Veldhuis 2025. Grove den, uitkap geschikt of juist niet?